Të mbash një makinë në funksion sa më gjatë dhe në gjendje të mirë nuk është thjesht çështje fati. Edhe pse makinat moderne plaken më ngadalë se dikur, faktori vendimtar është kujdesi i duhur – mirëmbajtja e rregullt dhe përdorimi i matur mund t’i zgjasin makinës shumë vite jetë. Në kapitujt e mëposhtëm do të përqendrohemi te pjesët kyçe të automjetit – motori, kutia e shpejtësisë, bateria, frenat, elektronika dhe shasia – dhe do të ofrojmë këshilla praktike të konfirmuara nga dokumentacioni teknik dhe burime të njohura ndërkombëtare. Rekomandimet vlejnë si për makinat klasike me djegie të brendshme, ashtu edhe për hibridet moderne dhe makinat elektrike. Pranë çdo rekomandimi do të shpjegojmë pse është i rëndësishëm dhe do të referojmë burimin. Do të shmangim mitet e zakonshme (p.sh. detyrimin e përgjithshëm për të “ftohur” turbon) dhe do të theksojmë zakonet e drejta, stilin e ngasjes, ndikimin e kushteve të funksionimit si dhe nevojën për mirëmbajtje parandaluese.
Si ta zgjasni në maksimum jetëgjatësinë e makinës – përmbledhje e shkurtër
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e motorit
- Ngroheni motorin e ftohtë me një ngasje të qetë; në 10 km-t e para mbajeni xhiron deri në rreth 2500 rrot./min
- Shmangni rrugët shumë të shkurtra (nën 3 km)
- Për motorët naftë (diesel), jepuni atyre rregullisht një rrugë më të gjatë për rigjenerimin e DPF (filtër grimcash)
- Respektoni intervalet e ndërrimit të vajit: zakonisht pas 15–20 mijë km ose 1–2 vjet, sipas prodhuesit
- Ndërkohë, një rrugë herë pas here më e gjatë (20–30 km) i bën mirë çdo lloj motori
- Ftohja e turbos nuk është zakonisht e domosdoshme, por pas një ngasjeje ekstreme (autostradë, mal, rimorkio) është mirë të bëni pak rrugë me ritëm më të qetë para se ta fikni motorin
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e kutisë së shpejtësisë
- Kuti manuale: mos e mbingarkoni fërkimin e spojës (ambreazhit) duke e lëshuar gjatë, mos e mbani këmbën gjithë kohën mbi pedalen
- Planifikoni një ndërrim parandalues të vajit te manualja pas rreth 80–100 mijë km
- Kuti automatike dhe DSG: ndërroni vajin e transmisionit çdo 80–120 mijë km (afro çdo 6–8 vjet), edhe nëse prodhuesi flet për “furnizim jetëgjatë”
- Ndërroni mënyrat (D, R, P) te automatikja vetëm kur automjeti është krejtësisht i ndalur
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e baterisë
- Baterinë 12 V rimbusheni rregullisht me udhëtime më të gjata ose me një karikues të jashtëm, sidomos në dimër
- Kontrolloni pastërtinë e kontakteve dhe klemave të baterisë
- Çaktivizoni sistemin stop-start
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e frenave
- Ngisni me parashikim, frenoni butë, shfrytëzoni edhe frenimin e motorit/rikuperimin
- Ndërroni rregullisht lëngun e frenave (çdo 2 vjet), që të mos grumbullohet ujë në të
- Diskut dhe këpucët (apo blloqet) e frenave kontrollojini në çdo shërbim – mos e shtyni zëvendësimin
- Te makinat elektrike bëni ndonjë frenim më të fortë kohë pas kohe, që të hiqet ndryshku nga disqet
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e instalimit elektrik
- Mbroni kabllot nga lagështia dhe brejtësit, kontrolloni herë pas here gjendjen e instalimit elektrik
- Ndiqni thirrjet e fabrikuesve (recall) dhe bëni përditësimet e softuerit (veçanërisht te makinat me OTA)
- Injorimi i dritave paralajmëruese mund të çojë në defekte më të mëdha – zgjidhni problemet pa vonesë
Si ta zgjasni jetëgjatësinë e shasisë dhe karrocerisë
- Lani rregullisht shasinë, sidomos pas dimrit, për të parandaluar korrozionin
- Riparoni menjëherë gërvishtjet e vogla të bojës, që të mos krijohet ndryshk
- Ngisni me kujdes në rrugë të këqija dhe gropa – kalimi ngadalë mbi gropa rrit jetën e amortizatorëve, buferëve dhe drejtimit
- Amortizatorët kontrollojini pas rreth 100 mijë km; nëse geometri e rrotave del e çrregulluar, bëni rregullim
Motori: përdorim dhe mirëmbajtje e duhur
Një qasje e matur ndaj motorit është një nga hapat më të rëndësishëm për të shmangur konsumin e parakohshëm. Veçanërisht të dëmshme për motorin janë ndezjet e shpeshta me motor të ftohtë dhe rrugët e shkurtra. Kur motori është i ftohtë, vaji nuk është ende i shpërndarë në mënyrë optimale në të gjitha pikat e lubrifikimit; duhen disa minuta që kjo të ndodhë. Prandaj, ngroheni motorin përmes një ngarjeje të qetë, pa xhiro të larta – për shembull, në ~10 km-t e para mbani xhirot ulët-deri-mesatare dhe shmangni përshpejtimet e forta. Fillionet e shpejta me motor të ftohtë i shkurtojnë shumë jetën motorit, paralajmërojnë edhe ekspertët e klubit gjerman të automjeteve ADAC. Një motor benzine ka nevojë për afërsisht 10 minuta udhëtim në qytet që të ngrohet; atij me naftë (diesel) mund t’i duhet dy herë më shumë kohë.
Rrugët e shkurtra nën 3 km nuk janë aspak të përshtatshme – motori nuk arrin të ngrohet, vaji nuk merr viskozitetin e duhur dhe kondensimi i karburantit mbetet në shkarkimin e gazrave. Këto udhëtime të shpeshta të shkurtra shkaktojnë ndryshk të brendshëm në sistemin e shkarkimit si dhe hollimin e vajit me karburant e ujë, gjë që rrit ndjeshëm konsumimin e motorit. Nëse duhet të ecni kryesisht udhëtime të shkurtra, herë pas here bëjini motorit një rrugë më të gjatë, që çdo gjë të nxehet mirë dhe lagështia të avullojë. Për motorët diesel udhëtimet e gjata janë edhe më të rëndësishme – motorët diesel nuk janë të përshtatshëm për vetëm rrugë të shkurtra, ngaqë ngrohen më ngadalë dhe për shkak të filtrit të grimcave (DPF), i cili ka nevojë për temperaturë të lartë për t’u pastruar periodikisht. Nëse një diesel ecën vetëm nëpër qytet, DPF nuk arrin të kryejë rigjenerim dhe kërcënohet bllokimi i tij.
Mbajini xhirot e motorit kryesisht te 1500–3000 rrot./min, ku motori ngarkohet më pak dhe ka lubrifikim më efikas. Shmangni të dy ekstremet: xhiro të larta për një kohë të gjatë (afër zonës së kuqe), gjë që përshpejton konsumin mekanik, dhe xhiro shumë të ulta (që e “mbyt” motorin). Kur përdorni një mars (shpejtësi) shumë të lartë dhe motori nuk reagon as kur shtypet gazi, kërcënohen boshti i motorit dhe mbajtëset. Në këtë situatë më mirë ulni marsin (reduktim), që motori të punojë në një gamë më të shëndetshme xhirosh. Motorët modernë me menaxhim elektronik mund ta përballojnë disi mbinxitjen (në xhiro të ulët), por në përgjithësi vlen parimi: as lëkundje në xhiro të ulta e as ecje në kufizues – të dyja e shkurtojnë jetën e motorit.
Turbina – ftohje, por vetëm kur duhet
Një mit i përhapur është se çdo motor me turbo duhet lënë detyrimisht disa minuta në punë pas ndalimit për të ftohur turbinën. Te makinat e vjetra me turbinë kjo ishte e vërtetë, sepse pas një ngarjeje të vrullshme, pjesa e nxehtë e turbinës mund të mbinxehhej kur motori fiket menjëherë, duke “pjekur” vajin në mbajtëset e saj. Turbinat moderne megjithatë janë prej materialesh më të qëndrueshme e shpesh të ftohura me ujë, duke duruar më mirë ngarkesat termike. Ekspertët e Bosch Mahle Turbosystems shpjegojnë se skenari ekstrem i “turbos së skuqur” ndodh rrallë – p.sh. pas një udhëtimi të gjatë me gaz në maksimum. Në atë rast, është me të vërtetë i dobishëm ftohimi i turbos para se të fiket motori – idealisht, segmenti i fundit të kalohet me ngasje më të lehtë, që e ul temperaturën më mirë se një regjim boshi (ralanti). Pas një ngarjeje normale me ritëm mesatar nuk është nevoja ta lini motorin pa arsye – sistemi i ftohjes së bordit i përballon vetë temperaturat e zakonshme. Nga ana tjetër, pas një ngarjeje dinamike në autostradë me shpejtësi të lartë ose në një ngjitje të fortë me rimorkio, një fazë e shkurtër ftohjeje nuk bën keq. Gjithsesi, vlen parimi i artë: zbatoni vaj motori cilësor dhe respektoni intervalet e ndërrimit të tij, sepse pikërisht vaji i freskët me cilësi të mirë është kusht themelor për jetën e gjatë të turbos.
Ndërrimi i rregullt i vajit dhe mirëmbajtja e motorit
Vaji është gjaku i motorit – me kalimin e kohës megjithatë vjetërohet, ngarkohet me blozë dhe grimca mikrometale, duke humbur aftësitë e tij lubrifikuese. Prodhuesit kështu përcaktojnë intervalet e ndërrimit të vajit, të cilat duhet t’i zbatojmë edhe sikur makina të bëjë pak kilometra. Ekspertët e TÜV Süd kujtojnë se vaji duhet zëvendësuar jo më vonë se pas dy vjetësh, edhe nëse nuk është përmbushur limiti në kilometra. Disa vajra modernë zgjasin shumë, por pas dy vjetësh në motor shpesh janë mbingopur me papastërti dhe degradohen kimikisht. Respektoni pra intervalet e caktuara nga prodhuesi dhe mos i tejkaloni. Nëse bëni shumë udhëtime të shkurtra ose, përkundrazi, shpesh e përdorni makinën me ngarkesë të lartë (p.sh. ngasje sportive, rimorkim), mund të mendoni edhe ta shkurtoni pak (p.sh. 20%) intervalin e ndërrimit të vajit.
Krahas ndërrimit të vajit, mos harroni edhe lëngjet e tjera të punës si dhe pjesët e motorit. Lëngu ftohës siguron temperaturën e duhur të motorit dhe mbron kundër korrozionit – zakonisht ndërron pas 5 vjetësh ose sipas tipit (p.sh. ftohësi “long life” mund të zgjasë më tepër – shihni manualin e mjetit). Filtri i ajrit të motorit e mbron atë nga pluhurat; në mjedis me pluhur, ndryshohet më shpesh se ç’parashikon plani i servisimit. Filtri i karburantit (veçanërisht te nafta) duhet ndërruar në kohë që injektorët të marrin karburant të pastër. Për benzina, edhe mbushja me karburant cilësor ndihmon, sidomos nëse prodhuesi rekomandon oktan më të lartë – motorët modernë me sensorë ia dalin edhe me karburant më të dobët, por përdorimi afatgjatë i një benzine të papërshtatshme mund të çojë në depozitime karboni dhe temperatura më të larta djegieje.
Së fundi, kontrolloni rregullisht nivelin e vajit – idealisht një herë në muaj ose para një udhëtimi të gjatë. Një nivel shumë i ulët i vajit e lë motorin me vajosje të pamjaftueshme dhe mund të shkaktojë dëmtim serioz. Makinat e reja shpesh kanë sensor elektronik të nivelit, por mos u mbështetni 100% aty dhe herë pas here përdorni matësin. Po ashtu, mos e teproni me vaj – teprica mund të shkaktojë shkumëzim dhe probleme me ajrimin e karterit.
Rripa, filtra dhe detaje të tjera
Ndërrimi parandalues i pjesëve kritike të motorit sipas planit të prodhuesit shpesh ia vlen. Një shembull tipik është rripi i zinxhirit të shpërndarjes (nëse motori juaj e ka në vend të zinxhirit): nëse këputet rripi, motori prishet, pasi pistonët përplasen me valvulat e hapura. Prandaj zbatoni me përpikëri intervalin e ndërrimit të rripit dhe roleve, ose të pompës së ujit, të treguar nga prodhuesi (p.sh. 5–10 vjet ose 90–240 mijë km sipas tipit të motorit). Te makinat më të vjetra, shikoni edhe për çarje në gypat e gomës apo manzhetat. Për shembull, manzhetat e boshtit gjysmë-lëvizës dhe kyçeve: po u ça, del yndyra e gjer hyn papastërtia, duke i shkatërruar shpejt. Gjatë shërbimit, kërkojini punëtorit të kontrollojë manzhetat dhe vulat pranë motorit dhe aksit – kushtojnë pak dhe zëvendësimi me kohë shmang një dëm të kushtueshëm (p.sh. dëmtimin e kyçit të boshtit). E njëjta gjë vlen për rripat e aksesorëve (rripit “V”/shumëkanalësh): po të jenë të vjetruar ose të buçitur, ndërroni përpara se të këputen.
Me një kujdes të duhur, një motor mund të bëjë edhe dyfishin e kilometrave kundrejt mesatares – ka shumë raste kur një motor i mbajtur mirë ka arritur 300–500 mijë km pa remont kapital.
Kutia e shpejtësisë dhe spojë (ambreazh): si t’i lehtësosh ingranazhet
Kutia e shpejtësisë (qoftë manuale apo automatike) dhe ambreazhi te modelet me shpejtësi manuale janë komponentë të tjera të shtrenjta, jetëgjatësia e të cilave varet nga stili i vozitjes dhe mirëmbajtja e rregullt. Përsëri, është më mirë të jesh i rrjedhshëm e parandalues sesa të paguash riparime të shtrenjta.
Kutia e shpejtësisë manuale
Te makinat me ndërrues manual, pika e dobët është ambreazhi – rreshet e tij (disku) konsumohen nga fërkimi. Me përdorim të drejtë, një ambreazh mund të zgjasë mbi 100.000 km, ndonjëherë edhe mbi 200.000. Mbajini parasysh këto rregulla, që të shmangni “rrëshqitjen” e kotë dhe djegien:
- Ngarkimi më i madh është nisja: Niset butë, pa xhiro shumë të larta. Lëreni ambreazhin të kapë me kujdes – shmangni rastet ku motori shkon në xhiro të larta, ndërsa ambreazhi akoma po rrëshqet.
- Mos e mbani shtypur pedalen e ambreazhit më gjatë se ç’duhet: Kur prisni në semafor, mos e mbani gjithnjë pedalen në fund. Kaloni në neutral dhe lëreni pedalen e lirë. Kjo ul stresin te kushineta (rulmenti) i shkëputjes dhe te pllaka e presionit.
- Mos e lini ambreazhin të rrëshqasë tërësisht pa arsye: Kur ndërroni marshet, bëjeni kalimin shpejt dhe lëshojeni pedalen butë – kuptohet, me mjeshtëri që të mos dridhet makina, por pa e mbajtur gjatë “në gjysmë ambreazh”. Kjo vlen edhe për manovrat – p.sh. në parkim mbajeni motorin në xhiro më të ulët e shfrytëzoni frenën për t’u ndihmuar në kodër, në vend që të torturoni ambreazhin me rrëshqitje të gjatë.
- Mos ecni me këmbën mbi pedalen e ambreazhit: Mësohuni të hiqni këmbën nga pedali kur marshet janë futur. Edhe një shtypje e vogël mund të shkaktojë rrëshqitje të lehtë e konsumim të panevojshëm.
- Në tatëpjetë mos lëvizni vetëm me ambreazh: Përdorni frenën e dorës ose ndihmën e nisjes në kodër. Nëse lejoni që ambreazhi të rrëshqasë ndërsa motori ka xhiro përpjetë, ai nxehet shumë.
- Mos mbingarkoni kot makinën: Ecja me një peshë të madhe (p.sh. rimorkio e rëndë shpesh) e oborton ambreazhin dhe ingranazhet më shumë se zakonisht. Nëse rimorkioni shpesh, prisni që ambreazhi të mbarojë më herët dhe ia vlen t’i shkurtoni intervalet e shërbimit (p.sh. ndërroni më herët lëngun e ambreazhit, i cili shpesh është i njëjtë me atë të frenave).
Vetë kutia manuale ka ingranazhe që rrotullohen në një vaskë vaji. Prodhuesit shpesh e quajnë këtë vaj si “vaj i përjetshëm”, por praktika tregon se ndërrimi i vajit në kutinë manuale pas rreth 100 mijë km mund t’i zgjasë jetën dhe të përmirësojë ndërrimin e marsheve – hiqen kështu grimcat e imta metalike që dalin nga dhëmbët e ingranazheve dhe sinqronët. Vaji në kuti nuk plaket aq shpejt sa ai i motorit, por me kalimin e kohës dëmtohet nga fërkimi. Sipas “AutoBild” p.sh., nëse nuk e ndërron kurrë vajin, kufiri i besueshmërisë së tij është diku te 150–180 mijë km ose ~8–10 vjet. Pastaj rrezikohet një lubrifikim më i dobët dhe konsum më i madh në kuti. Prandaj rekomandohet një ndërrim parandalues i vajit diku te 80–100 mijë km (ose jo më vonë se 6–8 vjet), edhe nëse prodhuesi s’e cakton ashtu. Sidomos nëse makina futet shumë në qytet (shumë ndërrime marshe) ose përdoret sportive. Ndërrimin e vajit dhe pastrimin e ndonjë magneti në karterin e vajit lëreni në duar të servis- punëtorëve, që dinë si të zbatojnë vajin e duhur sipas prodhuesit dhe procedurën përkatëse pa dëmtuar kutinë.
Kutia e shpejtësisë automatike
Edhe te automatiket dhe DSG/DCT vaji ka një jetë të kufizuar, ndoshta më tepër se te manualet – automatikët kanë rrugë hidraulike të imëta dhe blloqe valvulash që mund të bllokohen nga papastërtitë. Gjithsesi, shumë prodhues nuk caktojnë zyrtarisht ndërrimin e vajit te automatikja dhe thonë “përjetësisht i mbushur”. Siç e përmendëm, “përjetësisht” shpesh do të thotë rreth 150 mijë km – pastaj prodhuesi nuk mban përgjegjësi. Nëse planifikoni të përdorni makinën më shumë (200 mijë km e lart), vlen barra qiranë t’i ndërroni vajin kutisë automatike. Specialistët e ZF-së (furnizues i shumë transmissioneve automatike) rekomandojnë ndërrime të rregullta të vajit dhe “shpëlarje” të kutisë për një jetë maksimale dhe një ndërrim marshe të butë. Zakonisht flitet për shifra si ato të manualit: 80–100 mijë km, ndonjëherë deri në 120 mijë, varet nga lloji i kutisë dhe ngarkesa e saj. P.sh. ZF thotë ~8 vjet ose 100 mijë km, kurse në kushte ekstreme edhe më herët (disa taksistë ndërrojnë vajin çdo 60 mijë km). Në vajin e automatikut grumbullohen edhe grimca fërkimi nga disqet e fërkimit, që e “zhulin” vajin e shpejtojnë konsumimin. Kurrë mos e zëvendësosh vajin = konsum më i madh = jetë më e shkurtër e kutisë. Ndërrimi disa herë në jetën e mjetit kushton më pak sesa një riparim i përgjithshëm i kutisë, i cili mund të arrijë kosto shumë të larta.
Nëse do bëni një shpëlarje të kutisë automatike, drejtohuni te specialistët dhe mos shtoni lëndë tretëse/pastruese, nëse prodhuesi nuk e thotë qartë. ZF paralajmëron se pastruesit kimikë të papërshtatshëm mund të dëmtojnë disqet e brendshme dhe vulat e kutisë. Metoda e duhur është shpëlarja me vaj të pastër të specifikuar nga prodhuesi.
Ngritja e zakoneve me automatikun: Për një jetë të gjatë të automatikut, është i rëndësishëm edhe stili i vozitjes. Shmangni tërheqjet dhe nxitimet gjatë ndryshimit të modave (p.sh. R–D pa e ndalur makinën) – ndaloni krejt, pastaj kaloni nga D në R ose anasjelltas. Mos e mbani makinën në kodër vetëm me shtypjen e gazit – qëndroni me frenën, përndryshe konvertori hidraulik mbinxehet. Nëse shpesh lëvizni në terren malor ose rimorkioni, vlend montimi i një ftohësi shtesë për vajin e kutisë (disa e kanë nga fabrika). Gjithsesi, kontrolloni nivelin e ATF, nëse konstrukti e lejon (disa automatikë modernë s’kanë shufër matjeje). Çdo humbje e vajit (p.sh. në ndonjë mbërthim boshti) duhet korrigjuar shpejt dhe vajin ta plotësoni, ndryshe rrezikohet bllokimi.
Transmisioni 4×4 dhe diferencalet
Mirëmbajtja e diferencaleve dhe e kutisë ndihmëse (tek 4×4) është një tjetër fushë ku mund të gabosh. Rregulla bazë: konsumimi i njëtrajtshëm i gomave në aks. Nëse ke automobil me 4×4 të përhershëm ose me kthim të pjesërishëm, mbaj po ato goma e të njëjtën masë në të katërt rrotat. Nëse bien në sy rreze rrotullimi të ndryshme (p.sh. goma të reja mbrapa, të konsumuara përpara), shkaktohet tension te diferenciali mes bosheve ose te bashkuesja, gjë që mund t’i prishë. Kështu, shpesh rekomandohet ndërrimi i vendit të gomave ndërmjet aksesh (kur janë të të njëjtit përmasë), pas çdo sezoni, që të konsumuara të jenë njësoj. Në disa sisteme 4×4 (Haldex etj.) parashihet edhe ndërrimi i vajit – mos e harroni (zakonisht te 60 mijë km). Për diferencalet mekanike (p.sh. tek makinat e terrenit) prodhuesi ndonjëherë nuk jep interval, por zakonisht vaji i diferencalit zgjat 100–150 mijë km; më pas ja vlen ta ndërroni (sidomos nëse shpesh rimorkioni ose bëni terren).
Bateritë: ajo e startit dhe ajo e “traksionit”
Një automjet modern mund të ketë disa lloje baterish. Bateria klasike 12 V (për ndezje) shërben për motorin e korrentit dhe furnizimin e rrjetit të bordit. Në makinat hibride dhe elektrike, ka veç kësaj edhe një bateri me tension të lartë (traksioni), që lëviz motorin(ët) elektrik(ë). Të dyja meritojnë vëmendje – megjithëse ndryshojnë krejt në konstrukt e kosto, sjellja e duhur mund t’u zgjasë dukshem jetën.
Bateria e ndezjes (12 V)
Sipas statistikave të ADAC, një bateri e zbrazur ose me defekt është shkaku më i shpeshtë i avarive të makinave – arrin deri në 44% të rasteve të ngeljes rrugës. Vlen edhe për makinat elektrike, të cilat e kanë gjithashtu një bateri 12 V për sisteme. Kujdesi periodik për baterinë 12 V, pra, është kyç, sidomos para dimrit.
Armiqtë më të mëdhenj të baterisë janë udhëtimet e shkurtra të shpeshta dhe ngricat. Në udhëtimet e shkurtra bateria nuk merr mjaft rrymë nga alternatori, sidomos duke qenë vënë në punë shumë konsumatorë elektrikë (drita, ngrohja, pasqyrat etj.). Përveç kësaj, në të ftohtë bie kapaciteti dhe voltazhi i baterisë. Rezultati mund të jetë shkarkim i thellë, që e prish përgjithmonë baterinë (sulfatim). Prandaj, kufizoni udhëtimet tepër të shkurtra ose ndërthurini me ndonjë udhëtim më të gjatë, që bateria të rimbushet. Idealja: here pas here bëni ndonjë rrugë 30-minutëshe pa ndërprerje. Nëse e dini që do udhëtoni 2 km në ditë dimrit, mendoni ta karikoni rregullisht baterinë me ndonjë karikues të jashtëm. ADAC rekomandon që të zotët e makinave që bëjnë pak rrugë ose rrinë të parkuara gjatë, ta lidhin për ndonjë javë një karikues të mençur (me funksion mbajtjeje). Karikuesit modernë mbushin plot baterinë dhe pastaj e mbajnë me rrymë të vogël pa rrezik mbingarkimi. Kështu shmanget zbrazja e thellë, ngrirja në dimër dhe zgjatet jeta e saj – çdo zbrazje e thellë i shkurton jetëgjatësinë një baterie me plumb.
Këshilla të tjera për jetë të gjatë të 12 V:
- Kontakte dhe klema të pastra: Mbani polet e baterisë të pastra dhe të lara me yndyrë të përshtatshme (vazelina për kontaktet, llak bakri) kundër korrozionit. Klema të oksiduara vështirësojnë karikimin dhe forcën e nisjes. Herë pas here shtrëngoni klemat – një e lëshuar mund të krijojë ndërprerje.
- Shikoni harxhimin në gjendje pushimi: Te një makinë moderne, sisteme të ndryshme konsumojnë rrymë edhe në pushim (alarm, hyrje pa çelës etj.). Nëse bateria humb pak e nga pak voltazhin, kontrolloni në servis mos ka ndonjë harxhim parazit (p.sh. një njësi që s’“flë”).
- Zgjidhni bateri të përshtatshme: Kur zëvendësoni baterinë, vendosni llojin e këshilluar nga prodhuesi. Makinat me sistem start-stop duhet të kenë bateri të tipit AGM ose EFB, që përballojnë ndezjet e shpeshta – një e zakonshme me plumb do prishej shpejt. Në makinat moderne, shpesh duhet të “regjistrosh” baterinë e re me diag, që menaxhimi i karikimit ta njohë si duhet.
Një bateri e mirëmbajtur 12 V zgjat rreth 5–7 vjet; një e trajtuar keq mund të dështojë për 2 vjet. Mos e nënvlerësoni kontrollin e saj – sidomos para dimrit mateni kapacitetin ose bëni një test me ngarkesë, që të dini nëse i bën ballë ndezjes në të ftohtë. Nëse është e dobët, zëvendësojeni para se t’ju lërë rrugës. Kështu kurseni edhe motorin e ndezjes dhe alternatorin, që konsumohen nga provat e shumta të ndezjes kur bateria s’ka rrymë.
Bateria e traksionit te makinat elektrike dhe hibride
Pjesa më e shtrenjtë dhe teknologjikisht më e ndërlikuar e makinave elektrike (dhe hibride plug-in) është bateria litium-jon. Plakja e saj e pjesshme është e pashmangshme, por me një përdorim të duhur mund të ndikoni shumë në ritmin e degradimit. Edhe pse prodhuesit shpesh garantojnë p.sh. 8 vjet jetë ose njëkilometrazh (tipikisht 160 mijë km) me mbi 70% kapacitet, në praktikë bateritë e mirëmbajtura mund të rezistojnë dukshëm më gjatë. Ja disa udhëzime të provuara nga praktika dhe studime:
- Mos e zbrazni krejtësisht, as mos e mbushni deri në 100% gjithnjë: Qelizat Li-ion dëmtohen më shumë nga nivelet e ulëta ose të larta ekstreme të ngarkimit. Ruajeni baterinë mes ~20–80% kur të jetë e mundur. Nuk ka problem të arrini 100% herë pas here, sidomos para udhëtimeve të gjata, por mos e lini baterinë pa nevojë në 100% për kohë të gjatë. Një studim i RWTH Aachen tregoi se një bateri ruajtur 2 vjet në 100% humbi ~15% të kapacitetit, ndërsa një tjetër e mbajtur në 20% humbi thuajse asgjë. Po ashtu, shmangni rënien e shpeshtë në 0% – ndonjëherë s’prish punë (makina vet lë rezervë), ama rënia e vazhdueshme në zero e shkurton jetën. Më e mira është ta lini rreth 50% kur vetura s’do të lëvizë për javë.
- Kujdes temperaturat e larta: Nxehtësia është armiku i baterive. Sa më e lartë temperatura, aq më e shpejtë plakja. Në verë, nëse mundeni, parkoni në hije ose në garazh. Mos e lini makinën gjatë në diell me bateri 100% – brenda mund të krijohet temperaturë e lartë. Po ashtu, mos e tejngrohni baterinë gjatë ngasjes (p.sh. përshpejtim të përsëritur agresiv ose shpejtësi >160 km/h), se e nxehtin më shpejt dhe përshpejton degradimin. Prodhuesit kanë sisteme ftohjeje, por fizika nuk mashtrohet – sa më shumë nxehtësi, aq më shumë reaksione kimike të padëshiruara. Temperatura ideale e punës së akumulatorit është 20–25 °C.
- Kufizoni karikimin e shpejtë: Shfrytëzimi i shpeshtë i stacioneve DC (karikimi i shpejtë) është komod për udhëtime të gjata, por s’është ideal për jetëgjatësinë e baterisë. Në karikimin e shpejtë bateria nxehet shumë dhe brenda qelizave lindin depozitime (dendrite litiumi). Testet tregojnë se karikimi i tepërt me fuqi të lartë mund të përshpejtojë degradimin me mbi 17% në krahasim me karikimin e avashtë. Prandaj, karikim të shpejtë bëjeni kur me të vërtetë ju duhet, ndërsa për përdorimin e përditshëm shtëpiak a në punë preferoni AC më të ulët. Nëse duhet të karikoni shpesh shpejt, ndoshta ndaloni te 80% – i merr më shpejt kWh-t, e zvogëloni kohën që bateria mbetet e ngarkuar dhe e nxehtë.
- Rregulli “20–80%”: Shumë shoferë me përvojë te makinat elektrike ndjekin këtë normë të thjeshtë: për ngarje ditore, mos e ngarko mbi ~80% dhe mos e zbraz poshtë ~20%. Kështu bateria rri në intervalin e mesëm, ku konsumi është minimal. Disa modele (Tesla, Volkswagen etj.) lejojnë me softuer të kufizosh nivelin max të karikimit – përdoreni. Kjo nuk do të thotë se kurrë s’duhet ta çoni në 100% ose ta lini të bjerë në 0%. Bateria ndonjëherë do të mbushet plot për balancim qelizash; thjesht mos e lini shumë kohë ashtu.
- Ngarkojeni menjëherë pas vozitjes (në dimër): Në të ftohtë, bateria humb rendiment dhe karikimi është më i ngadaltë. Nëse keni mundësi, lidheni direkt pasi keni udhëtuar, pa u ftohur – gjatë udhëtimit ajo ngrohet. Kështu koha e karikimit shkurtohet, si dhe zvogëloni rrezikun e dëmtimit të baterisë së ftohtë (fenomeni i “mbulimit” të anodës me litium). Makinat moderne para ngarkimit e ngrohin pak vetë baterinë, por është më efikase kur arrini me bateri tashmë të ngrohtë. Disa elektromjete (Tesla, Hyundai) lejojnë parapërgatitjen termike të baterisë para stacionit të karikimit (nëse ia caktoni në navigacion).
Specifika e hibrideve: Te automjetet full-hybrid (HEV, p.sh. Toyota Prius), elektronika e menaxhon vetë baterinë, shpesh e mban mes 20–80% ngarkesë. S’duhet të brengoseni për ta karikuar, por kini kujdes sistemin e ftohjes. Në kabinë gjendet një hapje ajri (p.sh. nën sedijen e pasme) për ajrimin e baterisë – mbajeni të pastër, mos e mbuloni, hiqni pluhur e qime, që ventilatori të ftohë si duhet. Te hibridet më të vjetra Toyota ndodh nganjëherë që ventilatori i baterisë bllokohet nga papastërtitë, gjë që e mbinxeh dhe e dëmton atë më shpejt. Mjafton herë pas here ta kontrolloni a ta pastroni. Te hibridet plug-in (PHEV) vlejnë rregulla të ngjashme me makinat elektrike, veç bateria atje është më e vogël – prapë ia vlen të mos e lini javë të tëra në 100%. P.sh. karikoni PHEV pak para se të niseni, në vend të mbetet 2 ditë me 100%.
Kur bateria plaket: bateria e traksionit humb kapacitet me kalimin e kohës (dhe autonomi). Është normale. Nëse kapaciteti bie dukshëm (mbi 30%), mund të konsideroni balancim ose riparim të baterisë në ndonjë servis specializuar. Mund të ndodhë që disa qeliza janë më të dobëta – një teknik i zoti mund t’i zëvendësojë ato individualisht, duke rikthyer kapacitetin me një kosto më të ulët se blerja e një baterie të re. Mos harroni se shumë prodhues japin garanci 8 vjet për baterinë – nëse gjatë asaj kohe kapaciteti bie nën 70% (shifër tipike), keni të drejtë për riparim ose zëvendësim modulash.
Frenat: fluiditet dhe parandalim i ndryshkut
Të ndalosh sigurt është po aq e rëndësishme sa të fillosh lëvizjen – dhe për jetëgjatësi të makinës është e domosdoshme që sistemi i frenimit të funksionojë pa probleme edhe pas shumë vitesh. Frenat (disqe, këpucë/pastilha, etrierë, lëng frenash) kërkojnë kryesisht përdorim të saktë dhe ndonjë kontroll herë pas here.
Ngisni në mënyrë parashikuese dhe të qetë, që të mos mbingarkoni frenat. Çdo frenim i fortë nga shpejtësi e lartë do të gjenerojë shumë nxehtësi në disqe dhe këpucë, duke rritur konsumin e tyre. Normalisht, në rast emergjence, mos ngurroni të frenoni fort – siguria ka përparësi. Por në trafik normal, mbani distancë e pak gazi në kohë, për të frenuar pak edhe me motor. Kështu kurseni pllakicat e frenave dhe karburant.
As frenimi i pandërprerë, por i lehtë (p.sh. zbritje e gjatë në mal “mbi frenë”), nuk është ideal – frenat mbinxehin vazhdimisht. Në zbritje të gjatë, kaloni marshe (ulni shpejtësinë) që të shfrytëzoni frenimin e motorit.
Në kontrollin e shërbimit, verifikoni konsumin e këpucëve dhe disqeve. Shpesh këpucët kanë një tregues akustik (fërkim) ose sensor elektronik, por s’duhet pritur deri në kufi. Zëvendësimi në kohë i këpucëve siguron që të mos zbulohet metal mbi disk, i cili do ta shkatërronte edhe diskun. Ekspertët paralajmërojnë se vonesa në ndërrimin e këpucëve të konsumuara mund t’jua detyrojë të ndërroni edhe disqet, që janë më të shtrenjta. Zakonisht këpucët rezistojnë 30–60 mijë km (sipas stilit), disqet 60–120 mijë km.
Lëngu i frenave shpesh neglizhohet, por është shumë i rëndësishëm për sigurinë e gjithashtu për jetëgjatësinë e sistemit. Është higroskopik – thith ujin nga ajri. Brenda pak vitesh, sasia e grumbulluar e ujit mund të ulë pikën e valimit (rrezik “vapour lock” – në frenim të nxehtë krijohen flluska avulli dhe frenat humbasin). Përveç kësaj, uji shkakton korrozion në brendësi (cilindra, modul ABS). Prandaj thuhet të ndryshohet minimumi çdo 2 vjet. Kilometrazhi ka më pak rëndësi – është çështje kohe. Disa prodhues së fundi lejojnë 3 vjet, por 2 vjet janë më të sigurta. Përjashtim bëjnë lëngjet silikonike DOT5 (pothuajse nuk përdoren në makinat e zakonshme), që s’përthithin ujë. Në shumicën e madhe kemi lëng glikol (DOT3,4,5.1) që duhet ndërruar. Mos harroni pra – lëngu i frenave duhet ndërruar një herë në 24 muaj!
Meqë ra fjala: nëse keni ambreazh hidraulik (te ca makina me kambio manuale), ai shpesh ndan të njëjtin lëng me frenat – pra zëvendësohet së bashku. Në disa makina të vjetra kishte depozitë më vete – prapë vlen rregulli i 2 viteve.
Ndryshku te frenat ndodh veçanërisht te makinat që pak përdoren ose te ato elektrike me frenim rigjenerues intensiv. Korrozioni në buzë e sipërfaqe të diskut e bën frenimin jo të njëtrajtshëm. Nëse me një elektrike mezi frenoni, mirë është të bëni herë pas here disa frenime më të forta nga shpejtësi më e lartë, që të pastrohen disqet. Disa makina e bëjnë automatikisht (p.sh. Tesla ndonjëherë frenon pak edhe kur regeneron). Gjithsesi, sa herë ndërroni gomat ose bëni shërbim, shihni gjendjen e frenave: ndryshku sipërfaqësor hiqet vetë, por një gërryerje më e theksuar dëmton disqet. Etrierët e ndryshkur mund të mbërthehen – ndaj është mirë herë pas here t’u pastroni dhe t’u lyeni bulonët udhëzues. Mund ta bëni kur ndërroni gomat stinore.
Frena e parkimit (dorë/pedal apo elektronike) duhet përdorur të paktën herë pas here. Te makinat me frenë dore klasike dhe tambur/disk të pasmë, ndodh që njerëzit nuk e përdorin kurrë (mbështeten vetëm te marshi) dhe duke rrënë kabujt s’mbajnë më kur duhet. Rekomandim: përdoreni ndonjëherë, që mekanizmi të mos ngecë. Nga ana tjetër, në të ftohtë të madh ose pasi lani makinën, mos e shtrëngoni krejt se mund të ngrijë.
Elektronika dhe instalimi elektrik i makinës
Makinat moderne janë të mbushura me elektronikë – njësi kontrolli, sensorë, tufa kabllash, lidhje, instrumente. Këto s’kanë një “afat” si vaji, por mund të dështojnë për shkak të kushteve ose një ndërhyrjeje të gabuar. Në fakt, edhe një defekt i vogël elektronik mund të lërë një makinë tërësisht jashtë përdorimit. Prandaj duhet të tregoni kujdes edhe në këtë drejtim.
Parandaloni depërtimin e ujit e papastërtive në instalimin elektrik. Lidhjet poshtë shasisë dhe njësitë e kontrollit në dhomën e motorit janë zakonisht të izoluara, por larja me presion e motorit mund t’i fusë pikat ku s’duhet. Kur lani motorin, asnjëherë mos drejtoni rrezen e presionit drejtpërdrejt në lidhje elektrike, njësi kontrolli, alternator etj. – më mirë përdorni larje të butë ose një pecetë me lagështi. Shmangni gjithashtu hyrjen e ujit brenda kabinës (p.sh. me kanale të bllokuara poshtë xhamit, uji mund të rrjedhë te elektronika). Pastroni rregullisht kanalet e kullimit të karrocerisë (te kornizat e dyerve, rreth bagazhit, poshtë kofanos), siç thamë, që uji të mos mbetet mbi kabllot.
Kujdes nga brejtësit! Në trevat tona, veçanërisht nuselala apo fajna, mund të brejnë kabllot e dhomës së motorit. Në Gjermani regjistrohen mbi 200 mijë raste në vit, me kosto mesatare qindra euro për veturë. Kabllot e ndezjes, tubat e gomës, maska izolimi – këto i pëlqejnë kafshët. Parkoni në garazh të mbyllur nëse mundeni ose përdorni lloje larguesish (ultratinguj, spërkatës kundër erës). Nëse një e tillë hyn në kofano, mirë është t’i lani sërish ato zona – kafsha shënon territorin e vet dhe aroma e një tjetre e nxit akoma për shkatërrim. Mund të vendosen edhe grila poshtë motorit, mbrojtje kabllash etj. Pas dimrit kontrolloni njëherë mos janë brejtur kabllot – ndonjëherë makina vazhdon, por më vonë shfaqen shkurtimet ose keqfunksionimet.
Përditësime software dhe diagnozë: Elektronika komplekse mund të ketë ndonjë gabim programi ose “bllokim” moduli. Ndiqni fushatat e thirrjeve nga prodhuesi – shpesh përfshijnë përditësime të rëndësishme të njësive të kontrollit për të shmangur defekte (p.sh. rishkrim i softuerit të karikimit të baterisë). Te makinat me OTA (Over-the-Air, p.sh. Tesla, BMW, disa VW) është mirë të mbani gjithnjë versionin më të ri zyrtar. Nëse në panel del një llambë paralajmëruese, mos e injoroni – diagnoza e hershme mund të zbulojë një problem të vogël përpara se të bëhet i madh. P.sh. një dritë “motor” mund të tregojë djegie të keqe; duke e lënë ashtu, mund të dëmtoni katalizatorin nga bloza ose djegia e paplotë.
Kurseni komponentët elektrikë: Kur e ndizni motorin, më mirë fikni ngarkuesit e fortë (dritat, ventilatorin e ngrohjes) – një rrymë e fortë shkon te motori i ndezjes dhe rënia e tensionit stërmundon p.sh. njësinë e kondicionerit. Makinat moderne e bëjnë pjesërisht vetë (shkyçin pajisjet jo thelbësore gjatë startit), por të vjetrat jo. Përdorni llamba drite me fuqinë e rekomanduar – nëse vendosni llamba 100W (kur sugjerohen 55W) rrezikoni mbingarkesë elektrike dhe djegie të lidhjeve. Po ashtu, kur shtoni pajisje (radio, amplifikator, drita ndihmëse) gjithmonë bëni instalim me siguresa – jo lidhje artizanale “direkt”, se rrezikoni zjarr.
Te makinat më të vjetra, kontrollojini alternatorin dhe motorin e ndezjes rregullisht – furçat e konsumit ose kushinetat mund të japin luhatje tensioni. Tensioni i sistemit duhet të jetë ~14 V me motorin në punë (alternatori ngarkon). Nëse është vazhdimisht më i ulët, dëmtohen bateria dhe njësitë e kontrollit. Një zëvendësim ose riparim i alternatorit në kohë është më i lirë se shkatërrimi i baterisë ose digia e lidhjeve nga mbingarkesa.
Shasia dhe karroceria: mbani një bazë të fortë
Shasia – pra struktura e karrocerisë, boshtet, varjet e rrotave, amortizatorët, sustat, timoni – është skeleti ku çdo gjë qëndron. Gjendja e saj është thelbësore jo vetëm për jetëgjatësinë, por edhe për sigurinë. Profilat mbajtës të kalbur apo sustat e plasaritura ose nyja drejtuese të konsumuara mund ta nxjerrin një makinë jashtë shërbimit po aq sa një motor i ngrënë. Për fat, shasia e makinave moderne është projektuar të zgjasë gjatë, mjafton të respektoni disa rregulla.
Luftë kundër korrozionit
Makinat e sotme janë galvanizuar në karroceri dhe rezistojnë goxha ndaj ndryshkut. Sidoqoftë, kripa, lagështia dhe papastërtia me kalimin e kohës gjejnë mënyrën për t’u futur. Kushti themelor është t’i lani rregullisht, duke përfshirë edhe pjesën e poshtme, veçanërisht pas dimrit. Mbetjet e kripës dhe balta qëndrojnë në hapsira të fshehta, duke nxitur ndryshk. Më e mira është një larje e mirëfilltë pranverore me presion uji, ose një lavazh me program larjeje nën shasi. Mos harroni të pastroni edhe brenda harqeve të rrotave dhe zonën mbi to, ku grumbullohet përzierje kripë-guralecë. Pas larjes, kontrolloni pikat e kullimit (p.sh. tapën në dysheme) – hapini nëse janë bllokuar.
Mbrojtja e bojës dhe zgavrave
Edhe gërvishtjet e vogla në bojë mund të kthehen me kohë në zona ndryshku. Prandaj, riparojini sa më parë, p.sh. me bojë korrektuese. Skajet e poshtme të dyerve, anët e pasme – këto janë vende ku godet vazhdimisht rëra e guralecët, prandaj mbajini të pastra dhe lyera me dyll. Mund të mendoni dhe për trajtim plotësues konservimi. Ka edhe konservim të thellë – dyll a vaj i nxehtë spërkatet në zgavrat e pragut, profileve e dyerve, duke formuar një shtresë mbrojtëse. Sipas specialistëve, kjo është më efikasja kundër “ndryshkut ngjyrë kafe” – sepse e mbron karrocerinë nga brenda. Nëse planifikoni ta mbani makinën mbi 10 vjet, mund të vlejë kostoja. Kujdes vetëm të hiqet ndryshku ekzistues përpara.
Dyshemeja dhe pjesët mbajtëse të karrocerisë
Kujdes të posaçëm kushtojuni dyshemesë, pragjeve, profileve mbajtëse e pikave të mbështetjes së boshtit te makinat më të vjetra. Ndonjëherë te vrimat e shkarkimit në dysheme mbetet lagështirë e brendshme dhe ndryshku nis prej andej. Parandaluar, një herë në disa vite mund t’i hiqni mbrojtëset plastike poshtë e të shihni mos ka mbledhur baltë a ujë – p.sh. mbrapa mbrojtëseve plastike të harqeve, ku vendoset lluca pa u dukur. Një servis i specializuar mund t’i pastrojë dhe t’i spërkasë me dyll.
Ngasje e kujdesshme në rrugë të këqija
Goditjet nga gropat dhe rrugët e këqija shkurtojnë dukshëm jetën e pjesëve të shasisë. Çdo goditje e fortë në rrotë mund të ç’orientojë gjeometrinë, të shtyjë ndonjë kokë-kërciri, të përdredhë disqet ose këputë gomën. Kështu që, mbi gropa kaloni ngadalë (nëse lejojnë kushtet e qarkullimit) ose anashkaloni. Mos u ngjitni me shpejtësi te bordurat e trotuarit kur parkoni – dëmton anët e gomës dhe disqet. SUV-të moderne duken të forta, por testet thonë se pesha e madhe dhe rrotat gjigante i bëjnë të kenë konsum më të lartë te shasia. Makina e rëndë + gropë = goditje ekstreme te amortizatori dhe buferët. Mundohuni t’i shmangni rrugët “kasaphanë” – edhe sikur të bëni një devijim. Shasia do ju falënderojë.
Amortizatorët dhe sustat
Këto zakonisht mbajnë mbi 100 mijë km, por humbasin performancën ngadalë. Amortizatorët e dobët do ta bëjnë makinën “të kërcijë” dhe do t’i shtojnë goditjet në gjithë pjesët e tjera, veç rrezikut të rrëshqitjes. Krijoni një pikë inspektimi jo më vonë se 100 mijë km dhe nëse pikon vaj ose shfaqen të liga, ndërroni shpejt. Sustat shpesh zgjasin më shumë, por mund të këputen (shpesh nga pjesa e poshtme). Një sustë e këputur mund të dëmtojë gomën ose bazën – ndërroni menjëherë. Zakonisht ndërrimi bëhet në palë, te i njëjti bosht.
Timoni dhe gjeometria
Po të ndieni që makina tërhiqet nga njëra anë ose gomat konsumohen sheshazi në forma të çrregullta, bëni kontrollin e gjeometrisë. Të ecësh me drejtim të çoroditur jo vetëm që vret shpejt gomat, por mbingarkon edhe kushinetat e boshtit dhe kërciret e zawes. Rregullimi i gjeometrisë kushton më pak se një palë goma të reja ose ndërrimi i këtyre nyjeve. Shihni gjithashtu të mos e mbingarkoni makinën – nëse herë pas here e kaloni me peshë maksimale ose mbani kuti në tavan dhe rimorkio, mos harroni se boshti ka aftësitë e veta. Me makinën e mbingarkuar, sustat shtrëngohen dhe goditjet bëhen më të forta.
Kushinetat e rrotave dhe kyçet mbajnë shumë, por nëse del lëkundje ose zhurmë (gjëmim kushinete), duhen trajtuar. Një lëkundje në një vend të shasisë mund të shtojë problem edhe në pjesë të tjera. Zëvendësimi në kohë i një kushinete ose kyçi të dëmtuar shmang avari më të madhe (p.sh. një rrotë e lëshuar vë rëndim mbi frenat e boshtin gjysmë-lëvizës).
Shasia e makinave elektrike: Makinat elektrike kanë peshë më të madhe nga bateria dhe forca rrotulluese (torq) është e menjëhershme – kjo streson më tepër gomat, boshtet e gjysmë-lëvizjes dhe balancuesit. Prandaj kontrolloni më shpesh gjendjen e gomave e presionin. Po të jetë e mundur, rotacioni i gomave (para-prapa) sipas lejes së prodhuesit. Te ndonjë EV me fuqi të lartë shfaqet më herët konsum te varjet e rrotave.
Përfundim: Kujdesi i rregullt i makinës ia vlen
Siç shihet, për ta mbajtur makinën në shërbim të plotë sa më gjatë duhet kujdes i vazhdueshëm në çdo aspekt – nga motori dhe bateritë te karroceria. Me pak fjalë: zbatoni mirëmbajtjen e caktuar, shmangni kufijtë ekstrem dhe trajtoni problemet e vogla para se të bëhen të mëdha. Një makinë e mirëmbajtur kthehet me besueshmëri dhe qëndrueshmëri. Këtë e konfirmojnë edhe të dhënat e institucioneve gjermane të testimit (TÜV): makinat që kryejnë servise të rregullta kanë shumë më pak defekte të rënda. Çdo vit shtesë që ju e mbani makinën në funksion ju kursen para dhe mjedisin, ngaqë investimet për prodhimin e saj shfrytëzohen më shumë.
Prandaj, ngisni butë, me kujdes, dhe mos e nënvlerësoni shërbimin – ky është sekreti i jetëgjatësisë së automjetit. Me përkujdesjen e duhur, shpesh automjeti zgjat më shumë nga sa kish planifikuar fabrika – dhe ndoshta do të ndodhë që ju të lodheni nga makina para se ajo të lodhet prej jush. ☺️
